150 kaarsjes voor uw beste taalvriend

6 juni 2014

Faut le faire: in 1864 begin je het relatief beknopte woordenboek van de broers Calisch uit te breiden. Je poulain brengt tien jaar later het laatste deel van jouw versie op de markt. En … als eerbetoon draagt hét woordenboek in het Nederlandse taalgebied nog altijd jouw naam. Ook al zijn we veertien drukken, negen digitale versies, 280.000 woorden en 400.000 verklaringen verder. Hoera, hoera, driewerf hoera voor Johan Hendrik van Dale – de woordencrack. Feest gerust even mee. Want de Dikke wordt maar één keer 150 jaar jong.

Dik versus dun

Laat me u meteen een illusie armer maken: de dikke Van Dale was eigenlijk een dunne. Frêle Johan – den John voor de vrienden – was niet echt een boom van een vent. Integendeel. Op zijn 44e overleed de Amsterdammer aan de pokken. Best wel ironisch. Want als knaap vluchtte hij met zijn ouders vanuit Eeklo naar Nederland uit angst voor … de pokken. Gelukkig vertrouwde hij voor zijn dood Jan Manhave zijn ‘keukengeheimen’ toe. Zo kon die het woordenboek vervolledigen ‘in de geest van’ Van Dale..

Hoe sterk is de eenzame lexicograaf?

‘Een man die alle woorden moet selecteren en verklaren.’ Tja, inderdaad. Tot de jaren vijftig van de vorige eeuw zat een ‘schriftgeleerde’ eenzaam en alleen zijn woorden te wikken en te wegen. Daarbij schemerde zijn persoonlijke appreciatie vaak door. En zo vond u jarenlang neerbuigende omschrijvingen bij verschillende lemma’s (of lemmata, wat een mooi meervoud ;-)):

Popmuziek (de; v)

1. door een bij jeugdige en onrijpe personen in de smaak vallende amusementsmuziek

Vrouw (de; v)

1. medegeschapene van de man

De bende van Ruud

Schampere omschrijvingen? Dat lukt niet langer: binnen de kortste keren vallen er tientallen belangengroepen op uw dak. Van Dale kiest voortaan voor een redactie van verschillende taalwetenschappers. Hoofdredacteur Ruud Hendrickx garandeert een veel neutralere en objectievere inhoud van het woordenboek. Gebaseerd op analyseresultaten van honderdduizenden tekstpagina’s. Als het woord een relevante betekenis heeft (gehad) in het Nederlands van de afgelopen 150 jaar … dan staat het in Van Dale. Zeker in de digitale versie, die om het halfjaar een update krijgt. Zo blijft u bij de taaltijd. Weet u bijvoorbeeld niet wat een twaiku of een cryptofax is? Dan snort u dat toch even op via www.vandale.be!

**Vlaamse copyright-spoken**

Wilt u het voorbeeld van Van Dale volgen en uw eigen woordenboek lanceren? Begin dan niet te kopiëren! Want die bij Van Dale zijn niet van gisteren. Om de zoveel tijd zetten ze een spookwoord in de lijst. Dat verzinnen ze zelf, inclusief een verklaring die aannemelijk klinkt. Als u dat lemma klakkeloos overneemt, weten ze in het taalhoofdkwartier meteen hoe laat het is. Geheid krijgt u dan een bezoekje van hun auteursrechtenbeschermers. Toch maar beter een ander plan bedenken voor uw eigen bestseller in de volgende 150 jaar. :-)